ΟΠΕΡΑ ΣΤΟ ΜΕΓΑΡΟ
GEORGE FRIDERICK HANDEL: GIULIO CESARE IN EGITTO
ΟΜΜΘ
George Friderick Handel (1685-1759)
"Giulio Cesare in Egitto"
(Ιούλιος Καίσαρας)
Όπερα σε τρεις πράξεις
Λιμπρέτο του Nicola Francesco Haym, διασκευασμένο από το ομότιτλο λιμπρέτο
του Giacomo Francesco Bussani.
Πρώτη παράσταση: Λονδίνο, King’s Theatre am Haymarket, 20 Φεβρουαρίου 1724
Με ελληνικούς υπέρτιτλους
Το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης παρουσιάζει για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη την όπερα Ιούλιος Καίσαρας σε μια νέα, γεμάτη εκπλήξεις παραγωγή, σκηνοθετημένη από τη Μαριάννα Κάλμπαρη και με σκηνικά-κοστούμια του Πάρι Μέξη. Έχοντας αποσπάσει τις υψηλότερες διακρίσεις του διεθνούς τύπου για τις ηχογραφήσεις έργων Χαίντελ, η Ορχήστρα Πατρών και ο Γιώργος Πέτρου συνοδεύουν την εξαιρετική ομάδα των σολίστ με "όργανα εποχής", δηλαδή με αντίγραφα των αυθεντικών οργάνων του 18ου αιώνα. Ο Ιούλιος Καίσαρας υπήρξε το σπουδαιότερο επίτευγμα του συνθέτη στον τομέα της όπερας. Η φιλόδοξη αυτή παραγωγή ανέβηκε για πρώτη φορά το 1724 και σημείωσε τεράστια εισπρακτική επιτυχία, συγκεντρώνοντας τους διασημότερους λυρικούς τραγουδιστές -τους "σταρ"- της εποχής. Το λιμπρέτο αναφέρεται στην ερωτική ιστορία του Ρωμαίου στρατηλάτη και της Αιγύπτιας βασίλισσας Κλεοπάτρας, πλαισιώνοντάς την με πολιτικές ραδιουργίες, επαναστάσεις, μάχες, καθώς και με μια ισχυρή δόση χιούμορ. Ο Χαίντελ στο απόγειο της δημιουργικότητάς του γράφει ορισμένες από τις πιο εμπνευσμένες μουσικές του σελίδες, εμπλουτίζοντας την ορχήστρα με τους εξωτικούς ήχους της βιόλας ντα γκάμπα, της άρπας και της θεόρβης, και για πρώτη φορά στην ιστορία της όπερας ενισχύοντας τον όγκο της με τέσσερα κόρνα. Ιδιαίτερα απαιτητική είναι η φωνητική γραφή για τους πρωταγωνιστές, ενώ η απεικόνιση των χαρακτήρων αριστοτεχνική, μέσα από άριες γεμάτες υπέροχες λυρικές μελωδίες και εκρηκτικά φωνητικά πυροτεχνήματα.
Μουσική Διεύθυνση: Γιώργος Πέτρου
Διανομή
Ιούλιος Καίσαρας:
Ketevan Kemoklidze
Κλεοπάτρα:
Κασσάνδρα Δημοπούλου
Πτολεμαίος:
Πωλ Ζαχαριάδης
Κορνηλία:
Ειρήνη Καράγιαννη
Σέξτος:
Θεοδώρα Μπάκα
Ακύλας:
Κωνσταντίνος Μαυρογένης
Νηρηνός:
Νίκος Σπανάτης
Κούριος:
Μανώλης Παπαδάκης
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Έφη Μηνακούλη: θεόρβη
Florin Gaureanu: βιολοντσέλο
Villen Karapetyan κοντραμπάσο
Άγγελος Ρεπάπης κοντραμπάσο: βιόλα ντα γκάμπα
Δημήτρης Κούντουρας: φλάουτο τραβέρσο και φλάουτο με ράμφος
Γιάννης Παπαγιάννης: μπαρόκ όμποε και φλάουτο με ράμφος
Δημήτρης Βάμβας: μπαρόκ όμποε
Αλέξανδρος Οικονόμου: μπαρόκ φαγκότο
Κώστας Σίσκος: μπαρόκ κόρνο
Νάσος Ιωάννου: μπαρόκ κόρνο
Lisa Adcock: μπαρόκ κόρνο
Gergely Malyusz: μπαρόκ κόρνο
Σκηνοθεσία:
Μαριάννα Κάλμπαρη
Σκηνικά - Κοστούμια:
Πάρις Μέξης
Φωτισμοί: Νίκος Σωτηρόπουλος
Χορογραφία: Βάλια Παπαχρήστου
Βοηθός Μαέστρου:
Μάρκελλος Χρυσικόπουλος
Βοηθός Σκηνοθέτη: Αγγέλα Σαρόγλου
Υπεύθυνη μαζορετών: Ιουλία Μπουρντινά
Κομπάρσοι:
Γιάννης Αδαμίδης, Χρίστος Αθανασιάδης,
Βασίλης Πέτρου, Κωνσταντίνος Καδόγλου, Βασίλης Καλαμάρας,
Αθανάσιος Τομάρας, Αλέξανδρος Τομάρας, Παναγιώτης Τόλης
Χορεύτριες:
Βάλια Παπαχρήστου, Λίλα Ζαφειροπούλου
Συμμετέχουν τα παιδιά της Παιδικής Χορωδίας
Ι. Ν. Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου Θεσσαλονίκης:
Βιβή Βρεττού, Δανάη Ζαφρανά, Ελένη Κόντου, Ιωάννα Κόντου,
Αθηνά Μπρέντα, Δανάη Παπακυριάκου, Λυδία Παπακυριάκου,
Αθηνά Σαββόγλου, Δανάη Σαρατζίδου, Λυδία Τσάμη
Μαζορέτες:
Μαρία Απιδοπούλου, Βεατρίκη Κόρμαλη, Υβέτ Μανελίδου,
Ιουλία Μπουρντινά, Στέλλα-Χριστίνα Στέφου
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ
Υπεύθυνη Βεστιαρίου – Αμπιγιέζ: Δάφνη Τσακώτα
Μακιγιάζ – Κομμώσεις: Μαντώ Καμάρα
Υπεύθυνη Φροντιστηρίου: Αγγέλα Σαρόγλου
Βοηθοί Αμπιγιέζ: Αθανασία Ηλιάδου, Μαρία Καρανικόλα
Βοηθός Μακιγιάζ: Παρέσσα Ιωαννίδου
Βοηθός Κομμώσεων: Μαρία Οικονόμου
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Υπεύθυνος Παραγωγής: Παναγιώτης Κουντούρης
Βοηθός Παραγωγής: Μαρία Ροδοκαλάκη
Stage Manager: Κάλλια Κεραμέως, Μαρίνα Ζάβαλη
Υπεύθυνος Ήχου: Τριαντάφυλλος Ζαχαριάδης
Υπεύθυνος Φωτισμού: Τρύφων Κεχαγιάς
Αυτοματισμοί Σκηνής: Απόστολος Αποστολίδης
Μηχανικός Σκηνής: Γιώργος Πατουλίδης
Οδηγοί Σκηνής: Δημήτρης Γρηγοριάδης, Νεοκλής Παπαδόπουλος
Βοηθός Φωτισμού: Άγγελος Τενεκετζής
Τεχνικοί Σκηνής: Ία Τσκομελίτζε, Μάρεκ Προκοπίου, Ντάβιντ Προκοπίου
Κυριακή 9 Μαρτίου, 11.30 π.μ.: πρωινό γνωριμίας με την όπερα
Τιμές εισιτηρίων:
75€, 60€, 45€, 30€, 12€ (μαθητικά-φοιτητικά)
ΚΡΙΤΙΚΕΣ
Με τόλμη και φαντασία
Του ΓΙΑΝΝΗ ΣΒΩΛΟΥ
Υστερα από μακρά ακολουθία επιλογών συμβατικού οπερατικού ρεπερτορίου, το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης τόλμησε να προτείνει τον Ιούλιο Καίσαρα του Χέντελ και μάλιστα σε σκηνοθεσία με σύγχρονο στίγμα (14-16/3/2008).
Στην παραγωγή συμμετείχαν Ελληνες μονωδοί και μία ξένη πρωταγωνίστρια. Τους μονωδούς συνόδευσε η Ορχήστρα Πατρών, ενισχυμένη εν προκειμένω από τετραμελή ομάδα συνεχούς βάσιμου και σολίστες πνευστών. Διηύθυνε ο Γιώργος Πέτρου. Οι εντυπώσεις υπήρξαν άνισες αλλά το μουσικό μέρος πάρα πολύ καλό.
Πιθανότατα φοβούμενη ότι το συγκεκριμένο κοινό θα αδυνατούσε να προσλάβει μία σοβαρότερη σκηνική αντιμετώπιση του μπαρόκ και θα έπληττε λόγω της ομολογουμένως μεγάλης διάρκειας της όπερας, η Μαριάνα Κάλμπαρη επέλεξε να τη σκηνοθετήσει ως παρωδία• ένθεν η έκδηλη "ευκολία" που χαρακτήρισε την όψη της παράστασης. Φυσικά, η αντιμετώπιση σοβαρών λυρικών έργων του μπαρόκ ως παρωδίες δεν αποτελεί θεσσαλονικιώτικη πρωτιά: συνηθίζεται κατά κόρον στις διεθνείς σκηνές με κυμαινόμενη επιτυχία. Υπαγορευμένος από οικονομικούς περιορισμούς, ο σύγχρονος, αφαιρετικός και κατά τόπους καλαίσθητος χαρακτήρας του θεάματος υποστήριξε λειτουργικά την κατανόηση της περίπλοκης υπόθεσης της όπερας σε πρώτο επίπεδο (σκηνικά/κουστούμια Πάρις Μέξης, Πωλ Θωμόπουλος). Συχνά, όμως, οι αναφορές του θεάματος που παρέπεμπαν επίτηδες και σταθερά στη ρηχότητα και την ευτέλεια της σύγχρονης μιντιακής κουλτούρας (τηλεόραση, σινεμά, θέαμα πίστας), υπήρξαν τελείως ασύμβατες και αποσυντονιστικά υπονομευτικές προς την ευγένεια και το συναισθηματικό βάρος της μουσικής. Θέαμα και μουσική σπανίως συνέκλιναν... Τελικά, ίσως οι Θεσσαλονικείς δεν βαρέθηκαν, όμως είναι σίγουρο ότι δεν συναντήθηκαν, τουλάχιστον σκηνικά, με την ουσία των προθέσεων του Χέντελ.
Αντίθετα, το ακρόαμα αποδείχτηκε πολύ καλό. Αναμφίβολα ο Ιούλιος Καίσαρας είναι μία δυσκολότατη όπερα και το ανέβασμά της αποτελεί μείζον τόλμημα για όλους όσοι συμμετείχαν. Η πολυπρόσωπη διανομή ακολούθησε σύγχρονες επιλογές, αναθέτοντας τους ρόλους των καστράτων σε μεσοφώνους ή κόντρα-τενόρους. Επίσης υπήρξε γενικώς επιτυχημένη στο συνταίριασμα των φωνητικών ηχοχρωμάτων, στοιχείο κρίσιμο ειδικά στα έργα του μπαρόκ. Τον Καίσαρα ενσάρκωσε η Κέτεβαν Κεμοκλίτζε, αντικαθιστώντας την αρχικά προβλεπόμενη Μαίρη-Ελεν Νέζη που την ίδια περίοδο θριάμβευε στο Μόναχο τραγουδώντας Ανδρόνικο στον Ταμερλάνο του Χέντελ. Η Γεωργιανή μεσόφωνος υπηρέτησε τον πρωταγωνιστικό ρόλο με υγιή, ευκίνητη, καλοτοποθετημένη φωνή και φραστική σωστά αρθρωμένη για μπαρόκ ρεπερτόριο. Τον συμπρωταγωνιστικό ρόλο της Κλεοπάτρας τραγούδησε η Θεσσαλονικιά υψίφωνος Κασσάνδρα Δημοπούλου• αν και αδρομερώς προσαρμοσμένο στην αισθητική του μπαρόκ, το άρτιο τραγούδι της απέδωσε δίχως εκπτώσεις τη δύσκολη παρτιτούρα. Το ζεύγος Κορνηλίας και Σέξτου (μητέρα-γιος) τραγούδησαν με εξαιρετική επιτυχία η Ειρήνη Καράγιαννη και η Θεοδώρα Μπάκα• το ηδονικό συνταίριασμα φωνών στα ντουέτα και η ποιότητα της φραστικής του τραγουδιού τους, πρόσφεραν τις ωραιότερες στιγμές της βραδιάς. Το ρόλο του έκφυλου, κακόβουλου Πτολεμαίου και αυτόν του δουλοπρεπούς ακολούθου Νηρηνού, αμφότερους δοσμένους ως απεχθείς καρικατούρες, απέδωσαν αξιοπρεπώς οι κόντρα-τενόροι Πωλ Ζαχαριάδης και Νικόλαος Σπανάτης. Τους μονωδούς συνόδευσε η Ορχήστρα Πατρών, το καλύτερο σύνολο εγχόρδων και μοναδικό με όργανα εποχής στη χώρα μας, προσφέροντας νευρώδη, άψογα εστιασμένο, ιδανικής διαφάνειας ήχο. Εμπειρος μπαροκίστας ο Γιώργος Πέτρου οδήγησε μουσικούς και μονωδούς με αυτοπεποίθηση και γνώση, διαπλάθοντας ένα ακρόαμα με συναρπαστικό δραματικό ανάγλυφο, μεστό μουσικότητας και τονισμένο με χορευτικό σφρίγος!
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 26/03/2008
Ετερόκλητα συναισθήματα, αντιφατικές επιλογές
Κείμενο: Αντώνης Ι. Κωνσταντινίδης
Μια άγνωστη -στο φιλόμουσο κοινό της Θεσσαλονίκης- όπερα της μπαρόκ εποχής, τον "Ιούλιο Καίσαρα" του Χέντελ, είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε πρόσφατα (15/3).
Ήταν η εαρινή οπερατική παραγωγή του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, που χαρακτηριζόταν αφενός από την εξαιρετική διανομή και το υψηλό επίπεδο ερμηνείας των σολίστ και της ορχήστρας και αφετέρου από τις πληθωρικές σκηνοθετικές επιλογές. Επιλογές που συνοδεύονταν από πολλά και μάλλον αναπάντητα ερωτήματα.
Ιδιαίτερα προσφιλείς στους συνθέτες της εποχής, η ελληνορωμαϊκή ιστορία και μυθολογία προσέφεραν πάντοτε ένα σταθερό υπόβαθρο στη θεματολογία της opera seria. Σ’ αυτό αναζητήθηκαν οι υποθέσεις των έργων και απ’ αυτό αντλήθηκαν οι πρωταγωνιστικοί τους χαρακτήρες, μεταπλάθοντας ή παραλλάσσοντας με ευκολία, τις περισσότερες φορές, την ιστορική πραγματικότητα.
Η όπερα του Χέντελ "Ιούλιος Καίσαρ" εκτυλίσσεται με φόντο την Αίγυπτο και έχει ως επίκεντρο το φημισμένο ειδύλλιο του Ρωμαίου ηγεμόνα με την Κλεοπάτρα. Γύρω από αυτόν τον κεντρικό άξονα συνυφαίνονται συνωμοσίες, δολοπλοκίες, αντεκδικήσεις και ανταγωνισμοί με παράλληλους στόχους την εξουσία και τον έρωτα.
ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ
Η επιλογή των φυσικών, παλαιών οργάνων, που θα στήριζαν μια ερμηνεία ιστορικής υφής, υπήρξε από μόνη της μια σημαντική πρόκληση, στην οποία η Ορχήστρα Πατρών υπό τη διεύθυνση του Γιώργου Πέτρου αντεπεξήλθε θαυμάσια παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες. Ισορροπημένη και ακριβής, η μουσική έκφραση του συνόλου παρέπεμψε με πειστικότητα στην εποχή της πρεμιέρας, υποστηρίζοντας ανεπίληπτα και με σαφήνεια την έντονη δραματικότητα της πλοκής αλλά και τα ανάλαφρα χορευτικά και λυρικά στοιχεία. Συνεπής ως προς τις δυνατότητες του ήχου, η ερμηνεία θεωρούμε ότι σε κάθε περίπτωση κινήθηκε θετικά στους προκαθορισμένους άξονές της. Η εμπειρία της ακρόασης υπήρξε αναμφισβήτητα ξεχωριστή. Η επιδιωκόμενη "ιστορική" αναγωγή μπορεί να στερούνταν τον όγκο και τη λάμψη που προσφέρουν τα όργανα της εποχής μας, κέρδιζε όμως θετικές εντυπώσεις δομώντας μια αδιατάρακτη ενότητα με τις φωνητικές ερμηνείες.
Η μικρόσωμη μέτζο Ketevan Kemoklidze, παρότι δεν είχε τη φυσική παρουσία ή τις εντάσεις εκείνες που θα της επέτρεπαν μια διαφορετική σκηνική επιβολή, υπήρξε μουσικότατη στην ενσάρκωση του Καίσαρος.
Η υψίφωνος Κασσάνδρα Δημοπούλου θεωρούμε ότι με την εξαιρετική ερμηνεία της Κλεοπάτρας επέδειξε μια ανερχόμενη και σαφώς εξελίξιμη οπερατική αοιδό.
Θαυμάσιες και αξιοσημείωτες παρουσίες με σταθερές επιδόσεις σε απαιτητικές ερμηνείες υπήρξαν η μεσόφωνος Ειρήνη Καράγιαννη στον ρόλο της τραγικής Κορνηλίας, χήρας Πομπηίου, και η Θεοδώρα Μπάκα, ως ο υιός της προηγούμενης και εν δυνάμει εκδικητής του αδικοχαμένου πατρός. Ο Πωλ Ζαχαριάδης, ως Πτολεμαίος, αντεπεξήλθε ικανοποιητικά, συνεισφέροντας μια φιγούρα σκηνοθετημένη μάλλον με υπερτονισμένη την κωμική της πλευρά παρά τον βίαιο και στυγνό χαρακτήρα του προσώπου. Αν και ασθενής, ο στρατηγός Ακύλας -βαρύτονος Κωνσταντίνος Μαυρογένης- υπήρξε στιβαρός και αξιοπρεπής. Την πετυχημένη διανομή συμπλήρωσαν ο κόντρα τενόρος Νικόλας Σπανάτης και ο βαρύτονος Μανώλης Παπαδάκης.
ΤΟ ΘΕΑΜΑ
Η ερμηνευτική ενότητα των καλλιτεχνών με την ορχήστρα θεωρούμε ότι διαταράχτηκε οπτικά από τις σκηνοθετικές επιλογές της Μαριάννας Κάλμπαρη. Σ’ αυτές, η ιστορική ερμηνεία έδωσε τη θέση της σε μια επιδιωκόμενη προβολή της εξέλιξης στον παρόντα χρόνο, τονίζοντας την πιθανή διαχρονικότητα της αρχικής υπόθεσης.
Οι πληθωρικές εναλλαγές των φορτωμένων με δύσπεπτους συμβολισμούς σκηνικών (Πάρις Μέξης) συνέθλιψαν ιλαροτραγικά την πρόδηλη μουσική λεπτότητα, το μουσικό συναίσθημα που ενυπάρχει στη γραφή του συνθέτη. Από τις γυάλινες πυραμίδες μέχρι το καμπαρέ και από το κυκλώπειο αποκεφαλισμένο σώμα του Πομπήιου μέσα στην αποστειρωμένη γυάλα μέχρι τα τεράστια χείλη της Αφροδίτης, η προσπάθεια εντυπωσιασμού των θεατών υπήρξε μόνιμη και σαφής.
Η επιδιωκόμενη διαφοροποίηση στην επανάληψη των σκηνών στις τριμερείς άριες ντα κάπο ήταν επιτυχής, θεωρούμε όμως ότι αυτή δεν μπορεί να αποτελεί το πρόσχημα για τον χειρισμό που έτυχαν τα οπτικά μέσα. Η Κλεοπάτρα παρέμεινε αθεράπευτα ωραιοπαθής (ακόμη και υπό τη μαύρη μπούργκα!), χωρίς να αποκτά όμως γοητεία ή την απαιτούμενη οπτική ωριμότητας, ο Καίσαρας πρόβαλλε απλά ως κακέκτυπο αντίγραφο ενός σύγχρονου playboy πλανητάρχη, ενώ το γκροτέσκο πυγμαχικό στιλ του Πτολεμαίου διόλου δεν έπεισε για τη σοβαρότητα των προθέσεών του. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με μπαλαρίνες, μαζορέτες, προεκλογικές κονκάρδες, εύθυμες χήρες και τρελαμένους εκδικητές, συνέθεσαν ένα μάλλον αντιφατικά εκσυγχρονισμένο περιβάλλον αμερικανικού κιτς, παρά μια σοβαρή υποστήριξη και διέξοδο στις ερμηνευτικές προθέσεις του έργου.
Η εικόνα κέρδισε την πρωτοκαθεδρία, επισκιάζοντας τη μουσική, το θέαμα επέβαλε την εγωπαθή του άποψη στην ακρόαση, ο λυρισμός του ερωτικού πάθους κακοποιήθηκε από τη λάγνα έκφραση, και τα ερωτήματα για τη σκοπιμότητα των επιλογών σε μια ούτως ή άλλως ιδιαίτερα ευαίσθητη και απαιτητική ως προς τους σκηνοθετικούς χειρισμούς όπερα παρέμειναν αναπάντητα. Ή μήπως εντέλει ήταν αυτό το ζητούμενο;
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - 30/03/2008