Γιάννης Μαρκόπουλος

Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, στις 18 Μαρτίου του 1939, από μητέρα σφακιανής καταγωγής και πατέρα από την Ιεράπετρα, γόνοι και οι δύο παλαιών κρητικών οικογενειών. Ο πατέρας ήταν δικηγόρος στο επάγγελμα και μετέπειτα νομάρχης Στην ηλικία των οκτώ ετών μαθαίνει βιολί και στην τοπική μπάντα της Ιεράπετρας, κλαρίνο. Το παραδοσιακό στοιχείο της Κρήτης, σε συνδυασμό με τη συμφωνική μουσική που ακούει από το ραδιόφωνο εκείνη την εποχή, καθώς επίσης και η μουσική της κοντινής Αιγύπτου, ήταν τα πρώτα και αποφασιστικής σημασίας ακούσματά του. Το 1956, έρχεται στην Αθήνα για μουσικές σπουδές στο Ωδείο Αθηνών, στην τάξη του συνθέτη Γεωργίου Σκλάβου για θεωρία, και στο βιολί στην τάξη του Joseph Bustidui, ενώ παράλληλα εισάγεται στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Ερχόμενος στην Αθήνα φέρνει μαζί του εφηβικές συνθέσεις που έγραψε στην πατρική γη, μελωδίες που αργότερα έγιναν τραγούδια με μεγάλη επιτυχία, όπως τα Πέρα από τη θάλασσα, Γκρεμισμένα σπίτια, Μαλαματένια λόγια. Συνεχίζει να εργάζεται συνθέτοντας μουσική και έρχεται σε επαφή με τα αδρά στοιχεία της σύγχρονης μουσικής και των παραδοσιακών τραγουδιών του ελλαδικού και μεσογειακού χώρου, που του προσφέρουν στοιχεία για τη διαμόρφωση του προσωπικού του ύφους. Το 1967 στο Λονδίνο εμπλουτίζει τις γνώσεις του με την αγγλίδα συνθέτρια Elisabeth Lutyens, ενώ η φιλία του με το Γιάννη Χρήστου παίζει ένα σημαντικό ρόλο στη βαθύτερη γνωριμία του με τις πλέον πρωτοποριακές μουσικές μορφές. Στο Λονδίνο συνέθεσε τον Ήλιο τον πρώτο, σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, και τη μουσική τελετή Ιδού ο Νυμφίος, σε κείμενα δικά του, για δυο χορωδίες, συμφωνική ορχήστρα, τραγουδίστρια και δώδεκα ηθοποιούς, που το κρατάει ακόμη ανέκδοτο. Την ίδια περίοδο συνθέτει τα Τρία σκίτσα για χορό, τους Χρησμούς για συμφωνική ορχήστρα και τους πρώτους Πυρρίχιους Α, Β, Γ, Δ για ορχήστρα εγχόρδων που πρωτοπαίχτηκαν τον Οκτώβριο του 1968 από την αγγλική ορχήστρα Concertante στο Queen Elizabeth Hall στο Λονδίνο. Το κοινό καταχειροκρότησε τον νέο συνθέτη. Ο μουσικοκριτικός της "Daily Telegraph" (23/10/68) τον υποδέχεται με ενθουσιασμό σημειώνοντας ότι, "το αρχαίο άρωμα της Ελλάδος δεν χάθηκε". Τον ίδιο χρόνο του αναθέτουν να συνθέσει τη μουσική για την Τρικυμία του Σαίξπηρ, που παίχθηκε από το Εθνικό Θέατρο Αγγλίας, με πρωταγωνιστή τον Sir John Clemens σε σκηνοθεσία David Jones. Έχει συνθέσει μουσική για το θέατρο όπως: Μήδεια και Pήσos του Ευριπίδη, Λυσιστράτη, Εκκλησιάζουσες και Θεσμοφοριάζουσες του Αριστοφάνη, Επιτρέποντες του Μενάνδρου, συνεργαζόμενος με το Εθνικό Θέατρο, το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν, το Αμφιθέατρο του Σπύρου Ευαγγελάτου και με τους σκηνοθέτες Μίνωα Βολονάκη και Λεωνίδα Τριβιζά. Έχει συνθέσει μουσική για κινηματογραφικές ταινίες όπως: Μικρές Αφροδίτες (Βραβεία Μουσικής Θεσσαλονίκης και Βερολίνου) Vortex και Byron του Νίκου Κούνδουρου, Κραυγή γυναικών και Πρόβα του Jules Dassin, Beloved του Γιώργου Κοσμάτου, Φόβος του Κώστα Μανουσάκη, Επιχείρηση Απόλλων του Γιώργου Σκαλενάκη, Η Μοίρα ενός αθώου του Γρηγόρη Γρηγορίου (Βραβείο Μουσικής Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης). Από νωρίς άνοιξε τον προσωπικό του δρόμο στην ελληνική μουσική, προτείνοντας με έμφαση "Επιστροφή στις Ρίζες". Η πρόταση αυτή πήρε τις διαστάσεις κινήματος τέχνης. Οι παράμετροι αυτού του μουσικού κινήματος στήριζαν παράλληλα τις φιλοσοφικές του απόψεις, που συνδυάζονταν με τις κοινωνικές προτάσεις για τη ζωή και την τέχνη. Το κίνημα αυτό ο συνθέτης το ορίζει ως "σχεδιασμό του μέλλοντος, με στοιχεία από άφθαρτες πηγές της ζωντανής μας παράδοσης, σε συνδυασμό με επιλεγμένες σύγχρονες πληροφορίες τέχνης". Σήμερα προχωρημένες δημιουργίες σε όλες τις μορφές τέχνης στην Ευρώπη ακουμπούν σ' αυτήν τη βάση και σημαντικοί δημιουργοί αντλούν την έμπνευση τους από τη μουσική των λαών, προκειμένου να δημιουργήσουν νέες προτάσεις. Ο Μαρκόπουλος ιδρύει ένα ορχηστρικό σχήμα που δεν εξαιρεί από το σώμα του τα ελληνικά τοπικά όργανα. Έτσι το πιάνο συνδυάστηκε για πρώτη φορά με τη λύρα. Έρχεται στην έντεχνη μουσική δημιουργία μια ισχυρότατη ανανέωση, προικίζοντας την με ένα τελείως ξεχωριστό ήχο. Το σημαντικό έργο αυτής της περιόδου είναι το Χρονικό (1970), που δημιουργεί μία επαναστατική κίνηση στην έντεχνη μουσική σπάζοντας το κατεστημένο της μανιέρας του ρεμπετοειδούς λαϊκού ήχου. Αργότερα ήρθαν η Ιθαγένεια (1971), ο Στρατής Θαλασσινός (1973) η Θητεία (1974), οι Μετανάστες (1974) , ο Θεσσαλικός κύκλος (1975), τα Ανεξάρτητα (1976). Πολλά τραγούδια του έχουν δικούς του στίχους. Ανάμεσα τους το Ζάβαρα κάτρα νέμια και η Ελλάδα -Λέγκω. Συγχρόνως πραγματοποιεί μουσικές παραστάσεις στις μπουάτ - στούντιο "Λύδρα" και "Κύτταρο". Διάλεξε νέους τραγουδιστές, άγνωστους τότε στο ελληνικό κοινό, από το χώρο της παραδοσιακής αλλά και της έντεχνης μουσικής, τους οποίους δίδαξε, για να ερμηνεύσουν τα έργα του. Το 1967 η δικτατορία επιβάλλεται στην Ελλάδα. Τα τραγούδια του Μαρκόπουλου μπαίνουν στο στόμα του λαού και συμβάλουν στο γενικό αίτημα για την αποκατάσταση της δημοκρατίας και γίνονται ένα με τα συλλαλητήρια της νεολαίας. Σημαντικό ρόλο παίζουν τα Ριζίτικα, έτσι όπως τα έχει διασκευάσει και ενορχηστρώσει ο συνθέτης, ώστε να αποτελέσουν μια ενιαία μορφή διήγησης. Ιδιαίτερα το τραγούδι Πότε θα κάνει ξαστεριά θα ενώσει τις φωνές των φοιτητών. Το 1973 ο Γιάννης Μαρκόπουλος αρχίζει να συνθέτει τη λαϊκή λειτουργία Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, σε ποίηση Διονυσίου Σολωμού (1798 - 1857), με πηγή έμπνευσης τους αγώνες της νεολαίας στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας. Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας ενώπιον 22.000 θεατών. Ο Άγγλος μουσικολόγος Peter Clayton με την ευκαιρία της συναυλίας των Ελεύθερων Πολιορκημένων στο Λονδίνο έγραψε στη "Sunday Telegraph" ότι "ο συνθέτης είναι προικισμένος με δημιουργική φαντασία και σπάνια ποιότητα μελωδίας". Το 1976 συνθέτει το μουσικό θέμα για την τηλεοπτική σειρά του B.B.C Ποιος πληρώνει τον Βαρκάρη, το οποίο μπήκε στη κορυφή των αγγλικών charts και ο συνθέτης γίνεται διεθνώς γνωστός. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος με το έργο και τη στάση του σηματοδοτεί το εξαίσιο μουσικό τοπίο της δεκαετίας του '70. Στη δεκαετία του '80 αρχίζει η περίοδος με αναζητήσεις πιο σύνθετες έτσι όπως αυτές εκφράζονται στα έργα Σειρήνες (1983) Φίλοι που φεύγουν (1988) Κονσέρτο - Ραψωδία για λύρα και ορχήστρα (1987). Παράλληλα ο Γιάννης Μαρκόπουλος ιδρύει την ορχήστρα Παλίντονος Αρμονία με την οποία πραγματοποιεί συναυλίες με μεγάλη επιτυχία στην Ελλάδα, σε πόλεις της Ευρώπης, του Καναδά, των Η.Π.Α. και της Αυστραλίας. Το 1983 του ανατίθεται ο σχεδιασμός του τελετουργικού της έναρξης των Πανευρωπαϊκών Αγώνων στην Αθήνα. Συνθέτει τον ύμνο Θέλουμε Ειρήνη, που μεταδίδεται τηλεοπτικά σε πολλές χώρες του κόσμου. Το 1994 συνθέτει τη Λειτουργία του Ορφέα, σε αρχαία ορφικά ποιήματα, έργο που παρουσίασε στη Βιένη, τις Βριξέλες, το Παρίσι, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και σε άλλες πρωτεύουσες του κόσμου. Στη Λειτουργία του Ορφέα ο Μαρκόπουλος επεκτείνει τη μουσική του ιδεολογία, δίνοντας πρωτεύοντα ρόλο σε μονωδό ερμηνευτή που μαζί με δυο τραγουδιστές, αφηγητή, χορωδία και ορχήστρα, στοιχειοθετεί μια προχωρημένη μορφή λειτουργίας που απευθύνεται φιλοσοφικά στο αίτημα του επαναπροσδιορι¬σμού της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση. Αυτή η κατάθεση του συνθέτη τον φέρνει σε νέα επαφή με πρωτοποριακές καλλιτεχνικές συντροφιές της Ευρώπης. Ο καθηγητής της φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης Pierre Brunel προλογίζοντας το έργο σε συναυλία στους Δελφούς, το χαρακτήρισε υπέροχο στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της Ευρώπης σήμερα, που περικλείει μέσα τoυ, ανα¬γκαίες επανασυνδέσεις μας με τη μήτρα του δυτικού πολιτισμού. Το 1995 συνθέτει την Ανα - γέννηση, Κρήτη ανάμεσα σε Βενετιά και Πόλη, μουσικό ταξίδι σε τέσσερις ενότητες, παραγγελία του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Ανάμεσα στα έργα που συνέθεσε από το 1993 μέχρι σήμερα είναι: Μητρώα και Ανταύγειες για ορχηστικά σύνολα, Σχήματα σε κίνηση κονσέρτο για πιάνο, τον κύκλο τραγουδιών Αθέατος σφυγμός, τους 24 Πυρρίχιους χορούς (2000) για συμφωνική ορχήστρα. Το Τραγούδι του Αχιλλέα κοσμική καντάτα, τη Συμφωνία της Ίασης, την όπερα Ερωτόκριτος και Αρετή βασισμένη στο ερωτικό ποίημα του Βιτσέντζου Κορνάρου (1553 - 1613), Ερωτόκριτος. Το 2004 συνέθεσε το Ταχύτατος Λούης έργο για τον πρώτο Μαραθωνοδρόμο των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896, Σπύρο Λούη, παραγγελία του Δήμου Αμαρουσίου. Τον Απρίλη του 2005 ολοκλήρωσε τη σύνθεση του έργου Ο Νόμος της Θαλπωρής με θέμα τον άνθρωπο που από την εποχή της συνειδητής ύπαρξης του στη γη, με την εκπνοή του, παράγει ήχους, τραγούδι, μουσική. Μια σύγχρονη λειτουργία (σε φόρμα ορατόριου) για δυο φωνές, μεικτή χορωδία, ορχήστρα χάλκινων και ξύλινων πνευστών οργάνων και μπαλέτο. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος βάσισε τη σύνθεση του σε λιμπρέτο που δημιούργησε, γράφοντας ο ίδιος τους στίχους των τραγουδιών και των χορικών, που διακλαδώνουν το νέο αυτό μουσικό του έργο, το οποίο παρουσιάστηκε το Σεπτέμβριο του 2005 στο Βέλγιο. Το έργο ανέθεσε στο συνθέτη η περιφέρεια της Φλάνδρας του Βελγίου. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος συνεχίζει τη δημιουργική του πορεία με νέες συνθέσεις, επιμένοντας ότι "την τέχνη πρέπει να την διαπερνούν - για να την στηρίζουν - κανόνες και νόμοι της επιστήμης".

Αλέξανδρος Στουπάκης
Μουσικολόγος