Διοργάνωση: ΟΜΜΘ - ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Α.Π.Θ. - ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Α.Π.Θ.
Ο Αριστοτέλης σήμερα
Πρώτος κύκλος διαλέξεων για τον Μακεδόνα φιλόσοφο
Συντονίστρια της ενότητας:
Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου
Πρόεδρος του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών, Α.Π.Θ.
Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου, Πρόεδρος του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών, Α.Π.Θ., Ομότιμη Καθηγήτρια Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Α.Π.Θ.
Πώς βλέπει ο Αριστοτέλης τη φύση: Αριστοτελική Φυσική Φιλοσοφία και σύγχρονη Επιστήμη
Περίληψη
Η Αριστοτελική φιλοσοφία της φύσης, η οποία περιλαμβάνει όχι μόνον τα
Φυσικά, ή
Περὶ φύσεως, το
Περὶ οὐρανοῦ, το
Περὶ γενέσεως και φθορᾶς, τα
Μετεωρολογικά, αλλά και τις Βιολογικές και Ψυχολογικές πραγματείες του Σταγειρίτη, υποτιμήθηκε επί αιώνες. Η Φυσική του ειδικά θεωρήθηκε ότι απέτυχε παταγωδώς. Έτσι, κάθε προσπάθεια για μία Αριστοτελική προσέγγιση της φύσης θεωρήθηκε τελείως ανάρμοστη για την επιστήμη από την εποχή της «επιστημονικής επανάστασης» έως τις αρχές τουλάχιστον του 20
ου αιώνα. Μπορεί όμως και σήμερα να ισχύει μια τέτοια αντίληψη;
Αυτό που θα προσπαθήσω να δείξω, σε αντίθεση προς την παραδοσιακή άποψη, είναι ότι ο τρόπος που βλέπει ο Αριστοτέλης τον φυσικό κόσμο είναι πλέον πολύ πιο κοντά ακόμη και από την Νευτώνεια Φυσική στην εικόνα της φύσης της σύγχρονης επιστήμης. Θα πρέπει, βέβαια, να θυμόμαστε, ότι ο Αριστοτέλης διαιρεί το σύμπαν, αφενός μεν στον ουράνιο ή υπερ-σελήνιο κόσμο, όπου όλα είναι αιώνια, άφθαρτα, αμετάβλητα και δεν συνδέονται με την ύλη, αφετέρου δε, στον υπο-σελήνιο κόσμο της ύλης, της μεταβολής, της γενέσεως και φθοράς. Σε αντίθεση προς τον δάσκαλό του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον δεύτερο αυτόν κόσμο, στον οποίο αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της Φυσικής του Φιλοσοφίας. Ο υπο-σελήνιος κόσμος, μας λέει ο Σταγειρίτης, αποτελείται από τα «φύσει ὄντα», τα οποία «φαίνεται ἔχοντα ἐν ἑαυτοῖς ἀρχήν κινήσεως και στάσεως» (
Φυσικά, 192b14-5). Η φύση αποτελεί ένα δυναμικό όλον, όπου υπάρχει χώρος για τις πραγματικές ιδιότητες των σωμάτων, για αιτιώδεις δυνάμεις, για ανάπτυξη, για γένεση και φθορά. Χαρακτηρίζει μάλιστα την ίδια τη φύση ως «
ἀρχὴν κινήσεως» (
Φυσικά, 200b12), δηλαδή εσωτερική αιτία των φυσικών διαδικασιών που συντελούνται μέσα στον φυσικό κόσμο. Σημαντικό ρόλο εδώ παίζουν οι έννοιες του
ἐν δυνάμει και
ἐν ἐνεργεία ὄντος, της
συνέχειας, του
χρόνου και της εξαιρετικά πρωτότυπης Αριστοτελικής ιδέας της «
πρώτης ύλης», ως του «πρώτου ὑποκειμένου» (
Φυσικά, 192a32) της μεταβολής . Όλα αυτά είναι στοιχεία που συνθέτουν ένα εμπνευσμένο μοντέλο της φύσης, το οποίο έχει να προσφέρει πολλά σήμερα στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τις εκπληκτικές ανακαλύψεις της σύγχρονης Φυσικής, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για μία Νέο-Αριστοτελική προσέγγιση.
Καταληκτικά συμπεράσματα:
Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου, Πρόεδρος του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών, Α.Π.Θ., Ομότιμη Καθηγήτρια Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Α.Π.Θ.
Γιάννης Σειραδάκης, Ομότιμος Καθηγητής Αστρονομίας, ΑΠΘ, Αντιπρόεδρος Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών, Α.Π.Θ.
Ζαχαρίας Σκούρας, Καθηγητής Γενετικής, Α.Π.Θ., Γ. Γραμματέας του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών, Α.Π.Θ.