Διοργάνωση: ΟΜΜΘ - ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Α.Π.Θ. - ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Α.Π.Θ.
Ο Αριστοτέλης σήμερα
Πρώτος κύκλος διαλέξεων για τον Μακεδόνα φιλόσοφο
Συντονίστρια της ενότητας:
Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου
Πρόεδρος του Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών, Α.Π.Θ.
Τερέζα Πεντζοπούλου-Βαλαλά, Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Ομότιμη Καθηγήτρια Φιλοσοφίας του Α.Π.Θ.
«Μεταφυσική και Θεολογία στον Αριστοτέλη»
Περίληψη
Το βιβλίο Λ των
Μετά τα Φυσικά θεωρείται ότι περιέχει τη θεολογία του Αριστοτέλη. Γι’ αυτό και ο τίτλος της διάλεξής μου. Το βιβλίο όμως δεν είναι θεολογική πραγματεία. Τι είναι τότε;
Α) Είναι σύνοψη της θεωρίας της ουσίας, ή καλύτερα των ουσιών. Υπάρχουν τρία είδη ουσιών: (1) οι αισθητές, χωριστές και μεταβλητές, (2) οι αισθητές που δεν μεταβάλλονται αλλά και δεν είναι τελείως χωριστές από την ύλη, (3) οι χωριστές και ακίνητες ουσίες.
Έχουμε έτσι τις τρεις θεωρητικές επιστήμες (φιλοσοφίες), τη Φυσική, τη Μαθηματική, τη Θεολογική. Η τελευταία είναι «πρώτη» ιεραρχικά γιατί ερευνά την πρώτη αιτία. Ονομάζεται και «φιλοσοφία πρώτη». Εάν υπάρχει κάποια ουσία ακίνητη και χωριστή, τότε
ἐνταῦθ’ ἄν εἴη ποὺ καὶ τὸ θεῖον και αυτή η ουσία είναι η πρώτη και κυριότατη αρχή. Αυτή η «πρώτη φιλοσοφία» είναι η θεολογική επιστήμη (ο όρος απαντά μόνο μία φορά).
Β) Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο ο Αριστοτέλης εκθέτει περιληπτικά τη θεωρία των αισθητών ουσιών. Στο δεύτερο μέρος ερευνά τη χωριστή, ακίνητη ουσία, δηλαδή την καθαρά νοητή ουσία. Η έρευνα τον οδηγεί στη θεωρία του πρώτου κινούντος ακινήτου και στη θεωρία ότι η ουσία του θείου -του θεού- είναι καθαρή νόηση.
Στη σύλληψη του πρώτου κινούντος ακινήτου, που είναι το επιστέγασμα της όλης θεωρίας της κινήσεως, ο Αριστοτέλης οδηγείται με λογική αναγκαιότητα. Ό,τι δίνει την κίνηση στο σύμπαν δεν μπορεί το ίδιο να κινείται. Η πρώτη αρχή είναι αναγκαστικά ακίνητη: «ἔστι τι ὅ οὐ κινούμενον κινεῖ, ἀΐδιον καὶ οὐσία καὶ ἐνέργεια οὖσα».
Είναι η αρχή που διέπει και το σύμπαν και τη φύση, και είναι ενέργεια: «Φαμέν δὴ τὸν Θεὸν εἶναι ζώον ἀΐδιον ἄριστον, ὥστε ζωὴ καὶ αἰὼν συνεχὴς ὑπάρχει τῷ Θεῷ» (Λ 1072b 25-30).
Εάν είχαν χαθεί όλα τα βιβλία των
Μετά τα Φυσικά και είχε σωθεί μόνο το βιβλίο Λ, τότε θα είχαμε στα χέρια την όλη μεταφυσική σκέψη του Αριστοτέλη σε συνοπτική μορφή.
Επόμενη διάλεξη:
Τετάρτη 23 Ιανουαρίου 2019
Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου: Πώς βλέπει ο Αριστοτέλης τη φύση: Αριστοτελική Φυσική Φιλοσοφία και σύγχρονη Επιστήμη